Tổng quan về hệ sinh thái ZkSync

zkSync là gì?

zkSync là một blockchain Layer 2 cho Ethereum sử dụng zk-rollups làm công nghệ mở rộng quy mô. Giống như optimistic rollups, zk-rollups xử lý các giao dịch bên ngoài mạng chính Ethereum và gửi các bằng chứng giao dịch cho Ethereum. Điều này có nghĩa là hàng trăm giao dịch có thể được nén thành một, được Ethereum xác minh và bảo mật.

Các hệ thống sử dụng công nghệ zero-knowledge-proof được chủ động bảo vệ an toàn bằng mật mã. Ví dụ: các giải pháp zk-rollup chắc chắn rằng một giao dịch nhất định là đúng mà không cần tiết lộ bằng chứng về nó. Nói một cách dễ hiểu, zk-rollups tuân theo cách tiếp cận “hãy tin tôi vào điều này”.

Mặc dù điều này nghe có vẻ không bình thường, nhưng zero-knowledge-proof được coi là một trong những giải pháp mở rộng quy mô và quyền riêng tư hứa hẹn nhất cho Ethereum. Đây là một video ngắn giải thích chi tiết hơn về zk-proofs từ Chainlink:

Được tài trợ

Ưu điểm của zkSync

zkSync giảm đáng kể chi phí gas mà không ảnh hưởng đến bảo mật hoặc quyền kiểm soát của người dùng:

• Phí gas thấp: Chi phí chỉ khoảng 1/100 gas L1 & rẻ hơn so với việc sử dụng optimistic rollups.
• Tốc độ cao: hơn 2000 giao dịch mỗi giây (tps) so với 14tps trên L1
• Bảo mật: được bảo mật bởi Ethereum Blockchain
• Chuyển khoản không ma sát: dễ dàng di chuyển tiền điện tử của bạn giữa L1 và L2 mà không bị chậm trễ
• Chống kiểm duyệt: có thể di chuyển tài sản trở lại L1 bất kỳ lúc nào

Công nghệ

zkSync là một giao thức L2 dựa trên công nghệ ZK Rollups. ZK Rollups đang được đánh giá là công nghệ tiến tiến nhất trong các kỹ thuật Rollups. Tham khảo thêm bài viết từ Vitalik (cha đẻ của Etherum) để có thêm nhiều thông tin hơn: https://vitalik.ca/general/2021/01/05/rollup.html

Tất cả các tài sản trong ZK Rollups được nắm giữ bởi một hợp đồng thông minh trên chuỗi chính, trong khi tính toán và lưu trữ được thực hiện ngoài chuỗi. Ý tưởng chính là thay vì xác minh từng giao dịch riêng lẻ, các giao dịch được “cuộn lại” vào một phần duy nhất, sau đó sẽ được xác minh và phê duyệt tất cả chúng đồng thời (theo batch).

Nó hoạt động như sau:

• Người dùng ký các giao dịch và gửi chúng cho người xác nhận.
• Các validator cuộn hàng nghìn giao dịch lại với nhau trong một khối duy nhất và gửi cam kết mật mã (mã băm gốc) của trạng thái mới tới hợp đồng thông minh trên mainnet cùng với bằng chứng mật mã (SNARK) rằng trạng thái mới này thực sự là kết quả ứng dụng của một số giao dịch đúng về trạng thái cũ.
• Ngoài ra với bằng chứng, trạng thái (một lượng nhỏ dữ liệu cho mỗi giao dịch) được công bố trên mạng chuỗi chính dưới dạng calldata. Điều này cho phép bất kỳ ai có thể xây dựng lại trạng thái bất cứ lúc nào.
• Bằng chứng và trạng thái được xác minh bởi hợp đồng thông minh, do đó xác minh cả tính hợp lệ của tất cả các giao dịch được bao gồm trong khối và tính khả dụng của dữ liệu khối.

Xác minh SNARK rẻ hơn nhiều so với xác minh từng giao dịch riêng lẻ và lưu trữ trạng thái ngoài chuỗi rẻ hơn đáng kể so với lưu trữ trên EVM. Do đó cho phép tăng đáng kể khả năng mở rộng (~ 100-200 lần dung lượng mạng chính) và tiết kiệm chi phí tx.

Kiến trúc zkRollup cung cấp các đảm bảo sau:

• Người xác nhận không bao giờ có thể sửa đổi trạng thái hoặc ăn cắp tiền (không giống như Sidechains).
• Người dùng luôn có thể nhận tiền từ hợp đồng thông minh zkRollup ngay cả khi các validator ngừng hợp tác vì dữ liệu có sẵn (không giống như Plasma).
• Người dùng hoặc bên thứ ba đáng tin cậy không cần phải trực tuyến để giám sát các khối zkRollup nhằm ngăn chặn gian lận (không giống như các hệ thống chống gian lận, chẳng hạn như các kênh thanh toán hoặc Optimistic Rollups).

Nói cách khác, zkRollup kế thừa nghiêm ngặt các đảm bảo bảo mật của L1 bên dưới.

ZKSync Team và các nhà đầu tư

ZKSync được thành lập bởi Matter Labs, một công ty có trụ sở tại Đức đang nghiên cứu về việc mở rộng quy mô Ethereum. Công ty bắt đầu làm việc trên giải pháp zkSync vào tháng 12 năm 2019 và phát hành v1.0 vào tháng 6 năm 2020. Phiên bản đầu tiên này có thể mở rộng quy mô lên 300 giao dịch mỗi giây.

Sự phát triển của zkSync 2.0 đã chứng kiến việc phát hành phiên bản alpha của zkEVM, cho phép khả năng tương thích của Máy ảo Ethereum (EVM) trong môi trường rollups. Hơn nữa, với sự phát triển của zkPorter, một giải pháp sharding, giao thức đang làm việc để tăng thông lượng từ 3.000 tps (trong phiên bản 1.1) lên 20.000 tps.

Matter Labs đã huy động được 2 triệu đô la trong vòng hạt giống vào tháng 9 năm 2019 và 6 triệu đô la khác trong vòng Series A vào tháng 2 năm 2021 từ các công ty tiền điện tử như Binance, Aave, Curve và Coinbase Ventures.

Đợt tăng vốn Series B của nó vào tháng 11 năm 2021 chứng kiến 50 triệu đô la khác được huy động từ các quỹ đầu tư mạo hiểm như a16z, Dragonfly và Placeholder. Vào tháng 1 năm 2022, công ty đã được BitDAO hỗ trợ thêm 200 triệu đô la.

Chiến dịch 100 ngày khởi động mainnet của zkSync

Việc đưa zkRollup tương thích EVM đầu tiên vào hoạt động sẽ là một thành tựu to lớn. Trong vài năm qua, team đã rất nỗ lực trong việc nghiên cứu và phát triển, để thực hiện hành trình tiến tới mainnet zkSync 2.0. Vào 20/7/2022, Matter Labs đã công bố công khai lộ trình để đưa zkSync 2.0 lên mainnet. Đây là một sự cam kết rất lớn đối với cộng đồng về khả năng của dự án, và ngày đó cũng đã gần đến.

• Tháng 7 năm 2022: Tăng khả năng tương thích. Một trong những mục tiêu chính của team là giúp các nhà phát triển dễ dàng chuyển sang zkSync. Team hiểu rằng, cộng đồng nhà phát triển của zkSync sử dụng các phiên bản công cụ khác nhau. Và giao thức đã bao gồm một bản nâng cấp lớn trong hỗ trợ của zkSync cho các phiên bản công cụ cũ hơn, vì vậy các nhà phát triển không cần phải nâng cấp để sử dụng v2.0.
  • Hai cải tiến giúp chuyển sang v2.0 dễ dàng hơn:
    1. Hỗ trợ Solidity – hỗ trợ cho Solidity 0.4.11 trở đi.
    2. Hỗ trợ Vyper – hỗ trợ đầy đủ cho Vyper 0.3.3.
• Tháng 8 năm 2022: mô hình phí động. Hệ thống lập mô hình phí động đảm bảo rằng các khoản phí được tính theo cách chính xác nhất, người dùng chỉ trả những gì họ dùng.
• Tháng 9 năm 2022: nâng cấp tính năng proof. ZK proof cho các hợp đồng thông minh EVM trong môi trường Production. ZkSync đã có các vòng kiểm thử toàn bộ chức năng trong môi trường phát triển của mình trong một thời gian, nhưng cột mốc này sẽ cho phép người tham gia testnet trải nghiệm ZK Prover.
• Tháng 10 năm 2022: đăng ký dự án. Sau khi bộ phận kỹ thuật phê duyệt các mốc quan trọng trước đó, giao thức sẽ mở đăng ký và bắt đầu làm việc với các đối tác hệ sinh thái để chuẩn bị cho họ tham gia.
• Tháng 11 năm 2022: BABY ALPHA. Khi mainnet khởi chạy thời gian đầu sẽ không có dự án nào, dự án sẽ đưa hệ thống vào một loạt các bài kiểm tra với một lượng tiền thật sẽ giúp zkSync xác minh hệ thống Production đang hoạt động chính xác và hoạt động như mong đợi.
• Quý 4 2022: FAIR LAUNCH ALPHA. Sau khi hệ thống được kiểm tra, giao thức sẽ cẩn thận thực hiện quy trình giới thiệu Fair Launch. Fair Launch có nghĩa là zkSync hoan nghênh tất cả các dự án hệ sinh thái và sẽ không tham gia vào việc chọn người chiến thắng hoặc yêu thích. Ý tưởng ở đây là team muốn đảm bảo rằng zkSync có thể xử lý việc gia nhập các đối tác hệ sinh thái mới một cách khôn ngoan.
  • ZkSync muốn mỗi đối tác trong hệ sinh thái của mình có trải nghiệm chất lượng cao và với mỗi lần tham gia. Team muốn cải thiện hệ thống, quy trình và hỗ trợ của mình. Ở giai đoạn này, quyền truy cập của người dùng sẽ vẫn bị giới hạn.
• Cuối năm 2022 – FULL ALPHA. zkSync 2.0 Alpha khởi chạy đầy đủ.

Hiện nay giao thức đã hoàn thành được tích hợp công nghệ “validity proofs”, mảnh ghép cuối cùng để có thể khởi chạy thành công mainnet vào 28/10.

Validity proofs là công nghệ cơ bản giúp gia tăng khả năng mở rộng cho zkSync mà không ảnh hưởng đến bảo mật. Bản thân các proofs sẽ đảm bảo tính đúng đắn của việc thực thi chương trình, trạng thái thực tế và lịch sử của mạng. Sau đó chúng sẽ được gửi đến Ethereum, từ đó xác minh tính đúng đắn của giao dịch.

Hệ sinh thái zkSync

DeFi

Một hệ sinh thái phát triển thì không thể thiếu DeFi. DeFi gồm nhiều mảnh ghép như DEX (AMM, Order book, Aggregator), Lending/ Borrowing, Yield/ Farming, Stablecoin, DAO, Payment, Gateway…

DEX

• ZigZag là một sàn giao dịch order book phi tập trung. ZigZag là sàn DEX duy nhất trên zkSync 1.0. Hiện tại ZigZag cũng đang testnet trên zkSync 2.0 và đang triển khai trên Arbitrum và StarkNet. DEX ZigZag là một trong số rất nhiều sản phẩm của ZigZag Labs như marketplace, IDO, privacy DEX.
• SyncSwaplà một AMM phi tập trung, được xây dựng mới (native protocol) trên zkSync2.0. Dự án đang testnet trên zkSync 2.0.
• Mute: là một giao thức AMM, farming, IDO được tích hợp trên zkSync2.0.

Lending/Borrowing

• Alchemix, Angle, ve88mph, Dank là các giao thức lending/ borrowing đang triển khai tích hợp sang zkSync 2.0.
• Trustless là giao thức lending tương tự MakerDAO được xây dựng trên zkSync 2.0, Trustless đang trong giai đoạn testnet.
• Taker: là giao thức lending dành cho NFTs.

Stablecoin

• USDT, USDC, BUSD, DAI: đã được wrap sang zkSync1.0.
• Frax: là stablecoin thuật toán cũng đã được triển khai trên zkSync.

Yield/ Farming

• Yearn Finance là dự án yield hàng đầu, hiện đang triển khai trên zkSync 2.0
• Ngoài ra thì đang có rất nhiều dự án Yield đang triển khai tích hợp sang zkSync 2.0 như Gro protocol, Vovo Finance, Plunder, Sperax…

Payment/ Gateway

• Sprintcheckout là dự án chấp nhận thanh toán bằng tiền mã hóa không cần ngân hàng, nhanh và rẻ. Spintcheckout đang hoạt động trên mainnet zkSync 1.0.
• Rampcho phép người dùng mua tiền mã hóa mà không cần rời khỏi dApp hoặc ví của mình. Ramp đang hoạt động trên mainnet zkSync 1.0.
• Banxalà giải pháp on & off-ramp hàng đầu trên toàn cầu. Baxa hiện đang hoạt động trên mainnet zkSync 1.0.
• zkCheckout là công cụ tạo liên kết thanh toán trên zkSync. zkCheckout cũng có thể được sử dụng để tạo một loạt giao dịch. Điều này cho phép người gửi chuyển mã thông báo đến tối đa 20 ví bằng một giao dịch duy nhất.
• Ngoài ra có nhiều dự án khác đang triển khai như Moonpay, Utorg, Juno, Simplex, Coinsph…

Các sản phẩm DeFi khác

• Các dự án phái sinhnhư Tracer, Hedgey, Increment, SyncFutures đang được triển khai tích hợp trên zkSync 2.0. Phezzan đang testnet trên zkSync2.0 và Ethereum.
• IDO: Zigzag đã triển khai IDO cho chính token ZZ của chính họ. zk-SPARK đang triển khai trên cả zkSync2.0 và StarkNet.
• DAO/ Governance: Có rất nhiều dự án đang triển khai trên zkSync 2.0 như Snapshot, clr.fund, XID Network, Argon, zkDAO, TracerDAO…

Một số dự án payment/ gateway và Dex Zigzag đang chạy mainnet trên zkSync 1.0. Các dự án DeFi trên zkSync 2.0 đang ở giai đoạn testnet, hoạt động DeFi trên zkSync 2.0 chưa bắt đầu. Tuy nhiên zkSync 2.0 hỗ trợ smart contract nhờ máy ảo zkEVM tương thích với EVM, nên các ứng dụng sẽ dễ dàng dịch chuyển sang zkSync 2.0.

NFTs/Game/Metaverse

• Mint Square cho phép giao dịch NFT với các giao dịch rẻ hơn và thời gian xác nhận nhanh hơn. Mint Square hiện đang chạy testnet trên zkSync 2.0 và mainnet trên StarkNet Alpha.
• Tevaera là một trong những metaverse game đầu tiên được xây dựng trên zkSync, hiện dự án đang trong giai đoạn testnet.
• zkPunks là dự án bộ sưu tập NFT được lấy cảm hứng từ bộ sưu tập Crypto Punk nổi tiếng, dự án đã bán hết 1000 zkPunks với giá 0.03ETH/1zkPunk.
• tofoNFT là một marketplace cho game và bộ sưu tập, tofoNFT tập trung vào Layer2.
• HomeSpace là dự án metaverse tập trung vào kiến trúc và trí tuệ nhân tạo.
• Ngoài ra còn có rất nhiều dự án khác đang triển khai tích hợp trên zkSync 2.0 như Geo web, Poster, Nftscan, thesellouts, zkAnimals, Mini Utopia…

Các dự án mảng NFTs/ Game/ Metaverse hiện nay đa số ở đang trong giai đoạn xây dựng và testnet. Tuy nhiên, có thể thấy có sự đa dạng về thể loại, phong phú về số lượng. Hy vọng khi ra mắt, chúng ta có thể kiểm chứng nhiều hơn về chất lượng các dự án này.

Infrastructure

Wallet

zkSync đang có rất nhiều ví hỗ trợ, trong đó các ví Metamask, Argent, MathWallet, imtoken đã hỗ trợ zkSync 1.0 mainnet và rất nhiều ví đang triển khai trên zkSync 2.0.

Cầu nối

• zkSync Native Bridge:cầu nối giữa zkSync và Ethereum do chính zkSync phát triển.
• Orbiter Finance: cầu nối cross-chain phi tập trung hỗ trợ hầu hết các Layer2.
• ZigZag Bridge: cầu nối giữa zkSync và Ethereum do ZigZag phát triển.
• Layerswap: cầu nối layer 2 với các sàn CEX.

Infrastructure/service

• Chainlink – giao thức oracle hàng đầu đang triển khai để tích hợp trên zkSync.
• The Graph– giao thức ngăn xếp dữ liệu hàng đầu đang triển khai để tích hợp trên zkSync.

Ngoài ra zkSync đã kết hợp với hàng loạt tên tuổi lớn như Covalent, Figment, Mystiko, Moralis… để triển khai hạ tầng cho zkSync.

Theo thống kê thì hiện tại 150 dự án đang xây dựng trên zkSync. FXCE đã thống kê lại số lượng theo từng nhóm chức năng:

Về tỷ lệ thì các dự án DeFi và Infrastructure đang chiếm tỷ trọng nhiều nhất trong hệ sinh thái zkSync. Đây cũng là hai mảnh ghép quan trọng nhất của một hệ sinh thái để đảm bảo hệ sinh thái có thể phát triển được.

Tổng kết

zkSync 2.0 là dự án zk-Rollup đi đầu trong việc phát triển zkEVM tương thích với EVM. Bằng việc tích hợp thành công Validity Proofs, dự án đã hoàn thành MileStone lớn thứ ba để thành công đưa zkSync lên mainnet vào ngày 28/10 theo dự kiến. Hãy cùng theo dõi quá trình lên mainnet của zkSync cùng FXCE nhé!