*Bài viết được thành viên Huyền Trang thuộc FXCE Crypto biên tập từ tài liệu “The NFT Stack: Exploring The NFT Ecosystem” của Mason Nystrom, với mục đích cung cấp thông tin và phi lợi nhuận. Chúng tôi không khuyến nghị đầu tư và không chịu trách nhiệm cho các quyết định đầu tư liên quan đến nội dung bài dịch.
Tổng quan
Sau cùng thì token không thể thay thế hay non-fungible tokens (NFTs) cũng chỉ đơn giản là một gốc của blockchain giống như các token có thể thay thế ERC-20. Nhưng câu chuyện NFTs đề cập đến một phạm trù đã vươn đến một xu hướng rộng lớn hơn, do đó cũng giống như DeFi thuật ngữ “NFTs” đã có hệ sinh thái của riêng mình.
Tuy nhiên, NFTs sẽ sử dụng nhiều nguyên tắc tài chính như DeFi do đó stack cũng tương tự như DeFi nhưng tập trung vào người dùng hơn.
Hiện tại, thị trường NFT bị thống trị bởi Ethereum, Flow và một phần nhỏ bởi Wax. Gần như hầu hết các ứng dụng sẽ cần phải chuyển đổi từ Ethereum mainnet sang một giải pháp Layer-2 hoặc sidechain trong khi dựa vào Ethereum cho settlement layer. Tác phẩm nghệ thuật kỹ thuật số hoặc các bộ sưu tập blue-chip công nghệ cao có thể là ngoại lệ vì yêu cầu khả năng chống kiểm duyệt mạnh mẽ hơn.
Các layer cơ sở khác (Layer-1s) như Solana đang tích cực xây dựng hạ tầng NFT của họ như Metaplex (xem thêm) cho phép các cá nhân thiết lập các cửa hàng NFT của họ và phát hành các bộ sưu tập NFT với tùy chỉnh phân chia tiền bản quyền.
Layer 2: Layer-2s và Sidechains
Hầu hết các ứng dụng lấy người dùng làm trung tâm của NFTs như gaming, thể thao, thế giới ảo, tài sản tiện ích,… đã trải qua sự khủng hoảng trên Ethereum. Sau khi xây dựng CryptoKitties và CheeseWizards, Dapper Labs đã khẳng định Ethereum sẽ không thể cung cấp khả năng mở rộng mạnh mẽ mà gaming studio yêu cầu và đã chọn xây dựng Flow. Tương tự, ngay cả các dự án như Sorare – dù đã xác định chính xác khả năng mở rộng – được xây dựng trên các sidechain như Loom cuối cùng đã thất bại trong nỗ lực mở rộng NFTs của họ. Không muốn phụ thuộc vào một bên thứ ba khác, Axie Infinity đã tự tạo sidechain Ronin cho riêng mình, cho đến nay họ đã giảm phí gas hiệu quả và tăng sự chấp nhận của người dùng.
Là một Ethereum hybrid Layer-2, lợi thế lớn nhất của Polygon đến nay là khả năng tương thích với Ethereum, điều này hạ thấp đường cong học tập (learning curve) cho cả người dùng và developers. Ngoài ra, Polygon sử dụng token của mình để thúc đẩy kết nối vào mạng lưới của mình cực kỳ hiệu quả. Đáng chú ý, Polygon đang cố gắng tăng gấp đôi số NFT nhờ một quỹ mới trị giá 100 triệu USD cho các dự án gaming và NFT (tham khảo nguồn).
Developers của Gods Unchained, Immutable Labs đang chuẩn bị tung ra giải pháp mở rộng Ethereum Layer-2, ImmutableX. Layer-2 được xây dựng bằng cách sử dụng ZK-rollups mà nhóm Immutable tuyên bố tốt hơn cho các ứng dụng dựa trên NFT (tham khảo nguồn).
Tham khảo bài viết về Các giải pháp mở rộng quy mô Ethereum (Ethereum Scaling Solutions) để biết thêm phân tích về ZK-rollups so với sidechain và state channels.
Đến nay câu chuyện NFT đã trở nên quen thuộc hơn -[insert crypto project] xây dựng một giao thức NFT tương đối thành công nhưng không thể đạt được khả năng mở rộng trên Ethereum mainnet và quyết định xây dựng giải pháp của riêng mình [insert new blockchain].
Giải pháp NFT Layer-2 cấu hình cao cuối cùng đến từ Enjin – nền tảng đầu tiên để truyền token tại một đường cong liên kết (bonding curve) cố định trên mỗi token. Gần đây, Enjin đã huy động 18 triệu USD cho giải pháp mở rộng NFT của mình, Efinity, một blockchain mới được xây dựng như một Polkadot parachain (thông tin về Efinity). Là một phần của Efininity, Enjin – công ty tiên phong trong tiêu chuẩn token ERC 1155 – đang phát triển một tiêu chuẩn token mới gọi là “paratokens” sẽ có thể tương tác trong toàn bộ hệ sinh thái Polkadot và được sử dụng để phát hành Efinity tokens (EFI).
Trong khi các cuộc chiến smart contract có các blockchain đấu tranh cho các ứng dụng DeFi, thì cuộc chiến giữa các Layer-2 sắp tới sẽ diễn ra vì ưu thế NFT.
Layer 3: Verticals / Ứng dụng
Trong khi NFTs được tạo ra và chuyển đổi tại Layer-1 hoặc Layer-2, layer ứng dụng là một giao diện tiềm năng để phát hành các token này. Các thể giới ảo (virtual worlds) như Decentraland và Cryptovoxels đã dần phát triển theo thời gian khi các cá nhân tham gia vào thế giới cho các cuộc hội nghị, triển lãm tranh, sòng bạc và các mục đích sử dụng trong tương lai.
Các ứng dụng khác như fantasy sports đã trải qua sự đầu cơ dữ dội, nhưng vẫn thu hút người dùng mới (xem thêm). Đến nay, các ứng dụng thể thao dựa trên crypto đã vô cùng thành công. Các ứng dụng thể thao NFT đã tạo ra 800 triệu USD doanh số bán hàng thứ cấp (secondary sales) và có thể hơn 1 tỷ USD khi bao thanh toán trong doanh số bán hàng chính.
Mặc dù chơi game được xây dựng dựa trên blockchain là một xu hướng vẫn chưa thành công hoàn toàn – một phần do các vấn đề về khả năng mở rộng – nó vẫn tiếp tục phát triển với việc phát hành một số game sắp tới bao gồm Illuvium, EmberSword, Aurory,…
Hơn nữa, Uniswap V3 là ứng dụng tài chính đầu tiên sử dụng NFTs một cách hiệu quả (xem thêm). Giao thức V3 của Uniswap yêu cầu sự quản lý tích cực thanh khoản – các nhà cung cấp thanh khoản (LPs) chọn phạm vi trong một thị trường tài sản trong một phạm vi giá tùy chỉnh – tạo đường cong giá riêng lẻ được biểu thị dưới dạng NFTs trong quá trình này. Mỗi NFT xuất hiện dưới dạng tác phẩm nghệ thuật được tạo trên chuỗi (on-chain generated) duy nhất dựa trên các thuộc tính vị trí của bạn.
Ngoài ra, các giao thức DeFi như Synthetix đã chọn NFTs để sử dụng như là tư cách thành viên (membership) của Spartan Council quản lý giao thức Synthetix. Mỗi Spartan Council NFT (SC-NFT) là duy nhất cho cá nhân và được thu hồi từ thành viên cũ và cấp cho thành viên mới được bầu vào hội đồng (xem thêm).
Mặc dù các giao thức phát hành có thể tạo ra các NFT duy nhất của riêng chúng (ví dụ như SuperRare tokens hoặc Zora’s zNFTs) có thể phù hợp trong layer ứng dụng, lợi ích chính từ các thị trường đến từ thanh khoản của chúng, đó là lý do tại sao tôi đã đặt các giao thức đó trong layer tài chính.
Việc phát hành NFT là một commoditizable layer mà nhiều layer của Stack có thể đơn giản hóa bao gồm:
• Các Blockchain Layer-1 hoặc Layer-2 và các giải pháp mở rộng
• Các giao thức phát hành White label (như Nameless được sử dụng cho Veefriends) Các giao thức thị trường (như Rarible)
• Các ứng dụng cá nhân (ví dụ như: Sandbox, Uniswap, etc)
• Các giao diện front end (như Zapper)
Cuối cùng, các nền tảng sẽ phải dựa trên đề xuất tiện ích duy nhất mà họ có thể cung cấp cho người dùng. Các thế giới ảo có thể cấp phép nội dung khi Top Shot cards sẽ được sử dụng trong game Hardcourt của NBA Top Shot.
Layer 4: Ứng Dụng Thứ Cấp
Khả năng tương thích đảm bảo các developer khác có thể xây dựng dựa trên các ứng dụng và giao thức hiện có.
Decentraland và các thế giới ảo khác chắc chắn sẽ có nhiều ứng dụng khác nhau trong hệ sinh thái của họ như sòng bạc trực tuyến, Decentral Games. Ngoài ra, Sorare đã hợp tác với Ubisoft, công ty đang phát triển giải ảo One Shot League của riêng họ sử dụng các Sorare card hiện có. Khả năng tương thích của layer này có nghĩa là các ứng dụng hoặc giao thức tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển ứng dụng của bên thứ ba sẽ có cơ hội thu được nhiều giá trị hơn.
Layer 5: Tài Chính Hóa NFT
Tương tự như các tài sản trong DeFi, NFTs yêu cầu các nguyên tắc tương tự như cho vay, thanh khoản, và quản lý tài sản. Ngoài ra, trong khi đề xuất giá trị NFTs dựa vào tính độc nhất của chúng, thì khả năng có thể thay thế rất quan trọng để tăng tính thanh khoản cho quá trình tài chính hóa NFTs. Đến nay, nhiều dự án đã cố gắng tập trung vào quá trình tài chính hóa của NFTs, làm cho các NFTs trở nên có thể thay thế được (và có tính thanh khoản).
Hầu hết các giao thức hướng tới việc tăng thanh khoản NFT đã được thực hiện bằng cách tạo ra các nhóm thanh khoản (liquidity pools) nơi các cá nhân có thể gửi các NFTs tương tự hoặc chia nhỏ các NFTs riêng lẻ để khuyến khích đầu cơ nhiều hơn.
Phân đoạn NFT
Fractional – Người sưu tầm tạo các phần nhỏ của NFT thành các token có thể thay thế, có thể được kết hợp để đổi token hoặc NFT cơ sở có thể được mua với giá cao hơn giá khởi điểm của nó (xem thêm).
Niftex – chủ sở hữu NFT tạo các shard (phần nhỏ) của một NFT thành các token có thể thay thế. NFT cơ sở có thể được khôi phục bằng cách mua lại 100% các shard hoặc thông qua điều khoản mua lại đặc biệt (xem thêm).
Các Nhóm Thanh Khoản NFT
NFTX – Người sưu tầm có thể gửi NFTs vào một kho tài sản NFTX và tạo ra một token có thể thay thế (vToken) đại diện cho một yêu cầu đối với một tài sản ngẫu nhiên từ bên trong kho tài sản hoặc đổi một token cụ thể từ cùng một kho tài sản (xem thêm).
NFT20 – Một sàn giao dịch phi tập trung, nơi các cá nhân có thể gửi NFTs vào các nhóm để đổi lấy các token có thể thay thế (ví dụ: 100 $ Punks tokens) có thể đổi lấy một NFT (Như CryptoPunk) trong nhóm (xem thêm).
Unicly – Phân mảnh một bộ sưu tập NFT thành các uTokens có thể được giao dịch. Bộ sưu tập cụ thể (ví dụ: uPunks) bị khóa (xem thêm).
Tài sản NFT Mang Lại Lợi Nhuận
Charged Particles – Một giao thức cho phép người sử dụng chuyển các token có thể hoặc không thể thay thế vào một NFT. Hạt tính phí (Charged particle) NFTs có thể được lập trình với aTokens mang lại lợi nhuận (xem thêm).
Uniswap V3 LP positions – Bằng cách cung cấp thanh khoản, LPs nhận được phí dựa trên ba mức cho mỗi nhóm – 0,05%, 0,30% và 1% – tương ứng với các mức giá khác nhau (xem thêm).
Thị Trường
Các nền tảng phát hành và thị trường NFT hiện đang tạo thành một trong những danh mục lớn nhất các giao thức NFT và là một trong những cơ hội thị trường rõ ràng hơn đối với mô hình kinh doanh.
Về vấn đề này, các giao thức phát hành NFT và thị trường sẽ cạnh tranh dựa trên các đặc điểm sau:
- Giá trị thương hiệu
- Tính thanh khoản (chiều sâu và độ rộng của các tài sản)
- Các tính năng độc đáo (ví dụ: các tiên chuẩn token đặc biệt, tiền bản quyền, phí thu tiền,…)
- Cung cấp dịch vụ bổ sung (như các quan hệ đối tác)
Mặc dù các tính năng độc đáo như tiền bản quyền và phí thu tiền có thể trở nên phổ biến (commoditized) và được xây dựng thành các tiêu chuẩn token, nhưng hiện chúng không phải là tiêu chuẩn và do đó đóng vai trò như một đề xuất giá trị quan trọng cho nhiều người tạo NFT và công ty NFT.
Về lâu dài, thị trường có thể hướng tới việc trở nên gần gũi hơn với các mạng xã hội để gắn kết chặt chẽ người dùng với các nền tảng của họ. Trớ trêu thay, điều này sẽ trái ngược với các mạng xã hội như Facebook và Instagram, vốn bắt đầu là mạng xã hội và phát triển thành thị trường về sau.
Layer 6: Aggregators
Các trình tổng hợp thanh khoản (aggregators) có thể có nhiều dạng khác nhau. Một số giao thức tổng hợp bên cung trong khi những giao thức khác tập trung vào phía cầu (người tiêu dùng). Trong lĩnh vực NFT, thực sự chỉ có hai trình tổng hợp chính – OpenSea và Rarible. Cả hai thị trường đều tổng hợp nguồn cung bằng cách tích hợp các smart contract khác nhau và cuối cùng là các blockchain. Vì Rarible chỉ mới tích hợp khả năng mua và bán các token không phải Rarible trên nền tảng của họ gần đây, nên OpenSea đã trở thành công cụ tổng hợp chiếm phần lớn trong thị trường.
Trong khi nhiều người xem OpenSea đơn giản là một thị trường, nó cũng tổng hợp một lượng đáng kể dữ liệu và siêu dữ liệu NFT – dữ liệu về dữ liệu (data about the data) – có thể truy cập thông qua API của nó và có thể được sử dụng cho các mục đích khác. Cả OpenSea và Rarible tiếp tục tạo ra các nền tảng có mục đích đầy đủ cho các dự án và cá nhân phát hành tài sản không thể thay thế. Khi các nhà tổng hợp cạnh tranh để tăng trưởng, họ sẽ tiếp tục mở rộng tài sản của mình trên nhiều blockchains..
Layer 7: Front-ends và Interfaces
Có rất nhiều công ty đang cạnh tranh để giành khách hàng/người dùng và xây dựng front-ends thực tế cho NFTs. Vật sưu tầm và crypto art là các trường hợp sử dụng đột phá đầu tiên, các doanh nhân đã chọn xây dựng các phòng trưng bày hoặc giao diện cho các nhà sưu tập để trưng bày các tài sản không thể thay thế của họ. Các ví như ví Coinbase và Rainbow cũng như các nền tảng như Zapper và Zerion cung cấp giao diện thân thiện để xem các danh mục đầu tư NFT.
Nhiều nền tảng phân tích NFT mạnh mẽ hơn như NFT Bank cung cấp các phân tích lợi tức đầu tư, thuế, ước tính giá,… Nhiều nền tảng phân tích đang tồn tại, nhưng không cung cấp các giao diện để xem NFTs bao gồm Nonfungible, Cryptoslam và Nansen.
Khi NFT được công nhận rộng rãi hơn, ngay cả các giao thức không phát hành NFTs cũng có thể xây dựng các giao diện để người dùng xem, chia sẻ và tương tác với NFTs. Audius, một nền tảng phát trực tuyến âm nhạc phi tập trung đã ra mắt, Audius Collectibles nơi các nghệ sĩ có tài khoản cấp bạc – những người nắm giữ hơn 100 $AUDIO tokens có thể trưng bày các NFT trên các trang profile của họ. Loại mô hình này kết hợp token nền tảng gốc và cung cấp một cách khác để các nghệ sĩ hiển thị tác phẩm nghệ thuật, albums hoặc bất kỳ nội dung nào mà họ token hóa.
Tương tự, các ứng dụng như Showtime và Nifty đang xây dựng các mạng xã hội để người dùng chia sẻ và like các bộ sưu tập NFT cũng như tương tác với các nhà sưu tập khác. Sau cùng, hiển thị NFTs trên profiles hoặc các mạng xã hội có thể sẽ trở nên phổ biến trên các nền tảng. Cuối cùng, các nền tảng như RabbitHole đang phát hành phần thưởng (dưới dạng các token và NFTs tiềm năng) cho người sử dụng các ứng dụng như OpenSea và Uniswap (xem thêm).
Lời Kết
Trong mười hai tháng qua, NFT đã phát triển từ một hệ sinh thái nhỏ với doanh số vài trăm triệu thành một hệ sinh thái đa hướng, nơi các dự án riêng lẻ như Axie Infinity đã đạt danh thu hơn 1 tỷ USD. OpenSea đã thúc đẩy doanh số đạt 24 triệu USD trong cả năm 2020 và đến tháng 8 năm 2021 đã vượt qua con số 1 tỷ USD. Không giống như hệ sinh thái DeFi, các NFT rất được người tiêu dùng quan tâm và chú ý. Khi DeFi tiếp tục xây dựng lối đi trong ngành tài chính trong tương lai, các NFT sẽ tiến lên trở thành hệ tư tưởng văn hóa của thời đại mới.
Tham gia thảo luận về Cryptocurrency tại nhóm Telegram: https://t.me/fxcecrypto
