Nội dung chính
- Metaplex Protocol là cơ sở hạ tầng và tiêu chuẩn NFT phi tập trung của Solana, thúc đẩy sự gia tăng nhanh chóng của Solana-based NFTs thông qua các khuôn khổ ứng dụng giúp hạ thấp các rào cản công nghệ.
- Thành công của giao thức được nhấn mạnh bởi doanh số ấn tượng 3.2 tỷ USD được cung cấp bởi các chương trình và ứng dụng của Giao thức trong vòng 12 tháng kể từ khi ra mắt.
- Bằng cách phát triển các công cụ miễn phí và tiêu chuẩn NFT, cách tiếp cận kiểu “Shopify” của Metaplex trao quyền cho người sáng tạo bỏ qua những bên trung gian tốn kém và hình thành mối quan hệ mật thiết giữa thương hiệu của người sáng tạo và cộng đồng.
- Việc áp dụng nhanh chóng của Metaplex đã được củng cố bởi tốc độ tương đối và khả năng chi trả của giao dịch on-chain so với các nền tảng và hệ sinh thái NFT hàng đầu khác.
- Giao thức nhấn mạnh tính phi tập trung như một nguyên tắc cốt lõi thông qua các công cụ mã nguồn mở và miễn phí, smart contract hoàn toàn on-chain và tích hợp Arweave gốc để lưu trữ siêu dữ liệu (metadata).
Giới thiệu Metaplex Protocol
Trong lĩnh vực NFT vẫn còn non trẻ, tốc độ phát triển và áp dụng thay đổi từ hệ sinh thái Layer-1 (L1) này sang hệ sinh thái tiếp theo. Ethereum – nơi có các dự án “OG” đáng chú ý như CryptoKitties, CryptoPunks và BAYC, đã dẫn đầu trong việc phổ biến NFT. Tuy nhiên, tốc độ triển khai NFT trên các chain khác đang tăng nhanh.
Solana là một trong những L1 nổi bật như một ứng cử viên hàng đầu trong cuộc đua tạo ra cộng đồng NFT sôi động nhất. Khả năng cạnh tranh như một giải pháp thay thế được đánh dấu bởi sự tăng trưởng vượt bậc trong hoạt động của người dùng NFT vào năm 2022 là sự tiếp nối của xu hướng bắt đầu vào năm 2021.
Hệ sinh thái NFT ngày càng mạnh mẽ trên Solana nhờ một số yếu tố như tốc độ ấn tượng và chi phí giao dịch rẻ. Khi so sánh với các L1 khác, có một yếu tố khác biệt chính không thể phủ nhận là động lực chính trong sự thăng tiến của Solana với tư cách là một chain dành cho những người sáng tạo và các nhà phát triển NFT: The Metaplex Protocol.
Metaplex Protocol là gì?
Metaplex: “Trải nghiệm Shopify” đáp ứng Web3
Kể từ khi ra mắt vào tháng 6 năm 2021, Metaplex đã tạo ra một framework và môi trường phù hợp để các NFT có thể phát triển trên Solana. Do Metaplex Foundation quản lý, sứ mệnh của giao thức là tạo ra “World’s NFT Protocol” bằng cách cung cấp cho cộng đồng NFT các công cụ phát triển và tiêu chuẩn mở để phát hành và sở hữu tài sản kỹ thuật số on-chain.
Giao thức bao gồm bốn smart contract tạo nên “contract ecosystem”, đó là: Token Metadata (gắn siêu dữ liệu vào một nft), Token Vault (ký quỹ để bảo mật token trong “hộp ký gửi an toàn”), Auction (theo dõi hoạt động của người tham gia và thu thập tài sản từ người thắng cuộc đấu giá), và Metaplex (trao NFT cho người thắng cuộc đấu giá và xử lý tất cả các khoản thanh toán tiền bản quyền).
Các smart contract này tương tác với nhau và đại diện cho các hợp đồng gốc on-chain được sử dụng để thực hiện các tính năng và chức năng giao thức khác nhau.
Nguồn gốc của Giao thức bắt nguồn từ một sáng kiến nội bộ của Solana Labs vào tháng 5 năm 2021, chủ yếu do hai nhà phát triển Bartosz Lipinski và Jordan Prince dẫn đầu. Khi sự quan tâm trong cộng đồng crypto bắt đầu tăng lên, thúc đẩy một loạt hoạt động chủ yếu trên Ethereum, các nhà phát triển Solana đã quyết tâm mang lại khả năng tương thích NFT cho Solana.
Các nhà phát triển nhận ra rằng thông số kỹ thuật Metaplex NFT có thể mang lại trải nghiệm hợp lý hơn cho người dùng và người sáng tạo so với những gì có sẵn trên Ethereum, với tốc độ cao hơn và phù hợp khả năng chi trả của giao dịch trên Solana.
Trong vòng vài tuần, sáng kiến đã tạo ra một sản phẩm khả thi tối thiểu cho thấy khả năng mint các NFT cơ bản theo tỷ lệ 1:1. Khi sự phổ biến của NFT tăng nhanh, nhu cầu về các giải pháp khai thác và các chức năng nâng cao trên Solana cũng tăng theo.
Điều này dẫn đến sự ra đời của sáng kiến Solana Labs để hình thành Metaplex Protocol, một tổ chức chuyên hỗ trợ hệ sinh thái Solana NFT. Kể từ khi ra mắt, gần như mọi NFT được mint trên Solana đều là NFT do Metaplex cung cấp.
Tính năng giao thức Metaplex
Metaplex được biết đến nhiều nhất vì có hai thành phần cốt lõi: chương trình khai thác on-chain và ứng dụng Web3 front-end tự lưu trữ.
Trong khoảng 12 tháng qua, Metaplex team đã mở rộng các dịch vụ và tính năng của chương trình để mở rộng chức năng của người sáng tạo và giảm các rào cản gia nhập. Các công cụ của Metaplex hướng đến các nhà phát triển và người sáng tạo có kỹ năng công công nghệ vừa phải, nhằm giảm khoảng cách kiến thức theo thời gian.
Candy Machine v2
Một trong những chương trình cơ bản đưa Metaplex bản đồ NFT toàn ngành là Candy Machine. Hiện sản phẩm vẫn là một phần cơ sở hạ tầng quan trọng cho các nhà phát triển xây dựng trong hệ sinh thái NFT của Solana.
Giải pháp mint hàng loạt plug-and-play này ban đầu được “hacked” cùng nhau trong nỗ lực cứu vớt mint (đã hỏng) của bộ sưu tập hiện được coi là một trong những bộ sưu tập NFT dựa trên Solana có giá trị nhất: Degen Ape Academy.
Candy Machine v1 chính thức ra mắt vào cuối tháng 8 năm 2021 dưới dạng một chương trình onchain hoàn toàn được sử dụng để mint một “blue chip” khác của Solana, Aurory.
Vào tháng 12 năm 2021, Metaplex team đã phát hành một chương trình cập nhật, Candy Machine v2. Thông qua bản phát hành này, một số cải tiến đã được thực hiện: bot protection, cấu hình whitelist, tính linh hoạt hơn về kích thước bộ sưu tập và ẩn/hiện tùy chọn cho người sáng tạo.
Giao diện người dùng & ứng dụng web Metaplex
Một thành phần cốt lõi khác của Metaplex Protocol là giao diện “storefront” có thể tùy chỉnh. Đó là một ứng dụng Web3 có giao diện và vận hành giống như Shopify hay WordPress. Metaplex team đã cố tình thiết kế ứng dụng để sao chép Web2 storefront, nâng cao khả năng tiếp cận từ quan điểm của cả việc khởi chạy và mua NFT.
Như với các nền tảng thương mại điện tử truyền thống, chủ sở hữu storefront có thể chọn từ nhiều thông số khác nhau như loại đấu giá (bốn lựa chọn, tất cả đều bắt nguồn từ đấu giá kiểu Anh truyền thống) và phương pháp đặt giá (định giá cố định so với định giá động, bao gồm thuế bot không hoàn lại,…). Việc tập trung vào storefront có thương hiệu cũng thúc đẩy mối quan hệ chặt chẽ hơn giữa người sáng tạo và cộng đồng.
Thông qua việc cá nhân hóa, việc mint có thể được điều chỉnh để phù hợp với đối tượng mục tiêu – việc mua hàng giống như một hành trình trải nghiệm hay chỉ là một quy trình nhanh chóng? Đây sẽ là một trang đích (landing page) vĩnh viễn hay chỉ là một trung tâm đấu giá sử dụng một lần? Những lựa chọn này sẽ do người sáng tạo quyết định những gì phù hợp nhất với cộng đồng.
Loại bỏ khía cạnh có thể tác động nhất và phù hợp với Web3 của phương pháp tiếp cận storefront tự lưu trữ là việc bỏ qua bên trung gian (hay còn gọi là “rent seekers” thu phí) trong quá trình bán NFT.
Thông thường, cần có các trang web tổng hợp và thị trường NFT của bên thứ ba để tạo điều kiện cho hầu hết các giao dịch bán hàng thứ cấp cũng như một số hoạt động bán hàng sơ cấp đi kèm với các khoản phí liên quan.
Phương pháp tiếp cận storefront của Metaplex vượt qua “gatekeepers” bằng cách cho phép các nhà phát triển bán hàng sơ cấp và thứ cấp thông qua trang web của riêng họ (nếu họ muốn). Tương tự như các trang web liên kết với Web3 khác, tính năng storefront chứa một thành phần offchain đó là dịch vụ lưu trữ web được sử dụng cho trang web.
Ngoài ra, Metaplex team cũng có kế hoạch phân tách giao diện storefront thành một tập hợp các phần chi tiết hơn nhằm đáp ứng nhu cầu của cơ sở người dùng đang mở rộng. Những phần trong tương lai này có thể bao gồm các giải pháp “no code” cho người sáng tạo, triển khai giao diện người dùng tham chiếu và SDK cho nhà phát triển.
Auction House
Ra mắt vào tháng 11 năm 2021, “Auction House” là một trong những chương trình đầy đủ tính năng mới nhất của Metaplex đã được áp dụng rộng rãi giữa một số thị trường lớn nhất, chẳng hạn như OpenSea. Auction House là một hệ thống niêm yết không cần ký quỹ được kích hoạt thông qua smart contract mã nguồn mở hoàn toàn on-chain.
Chương trình thực hiện chức năng cốt lõi của thị trường thứ cấp bằng cách tạo điều kiện thuận lợi cho việc đặt giá thầu (bid), bán và chuyển giao NFT giữa các bên thông qua smart contract phi tập trung. Đáng chú ý, việc chuyển tài sản, NFT và phí đấu giá xảy ra tại thời điểm thực hiện giao dịch. Do đó, chương trình thúc đẩy giao dịch không cần tin cậy (trustless exchange) bằng cách tránh một smart contract vault tập trung.
Khi được kết hợp với giao diện front-end, Auction House trao quyền cho bất kỳ cộng đồng NFT nào khởi chạy thị trường của riêng mình với các thông số được tối ưu hóa để phù hợp với mục tiêu cá nhân của họ. Hai thông số đó là tỷ lệ phần trăm phí người bán và lựa chọn SPL token được chấp nhận.
Tiêu chuẩn siêu dữ liệu (Metadata Standards)
Nguồn: Metaplex Docs – Token Metadata
Siêu dữ liệu NFT cơ bản (chẳng hạn như khả năng thay đổi, người sáng tạo, tiền bản quyền được nhúng (mbedded royalty),…) là những yếu tố giúp NFT trở thành một tài sản kỹ thuật số hữu ích – ví dụ: điều gì đã tách biệt Ape NFT khỏi Ape JPEG. Nói cách khác, chúng ta không thể chỉ “nhấp chuột phải, save as” một siêu dữ liệu của NFT trên Twitter – điều này khiến những người thù ghét chán nản.
Nhóm nhà phát triển đã liên tục cải tiến và mở rộng dựa trên các tiêu chuẩn siêu dữ liệu của Metaplex. Điều này có nhiều dạng như:
- Xác định các tiêu chuẩn token khác nhau: một thuộc tính xác định khả năng thay thế (NonFungible, NonFungibleEdition, FungibleAsset hoặc Fungible)
- Metaplex Certified Collection Standard: chuẩn hóa cách thức mà các NFT được liên kết với nhau on-chain để tạo thành các bộ sưu tập có thể nhận biết (thường được sử dụng bởi các thị trường bên thứ ba)
- Thêm tùy chọn trường “Uses”, chủ yếu dành cho các ứng dụng gaming, có thể thiết kế NFT có “tuổi thọ” hữu hạn. NFT được burn khi dùng đủ số lần “sử dụng” được chỉ định ban đầu.
Ngoài ra, chương trình Candy Machine của Metaplex sử dụng nguyên bản giao thức lưu trữ phi tập trung Arweave. Người sáng tạo có thể lưu trữ siêu dữ liệu với một khoản phí nhỏ (trả một lần) cho mỗi lần sưu tập và dữ liệu sau đó được tham chiếu tự động trong quá trình minting.
Sức hút
Trong vòng 12 tháng kể từ khi ra mắt, Metaplex đã mang lại doanh thu NFT khoảng 3.2 tỷ USD thông qua các chương trình khác nhau, với 926 triệu USD do doanh số bán hàng thứ cấp được thực hiện thông qua Candy Machine. Trong suốt giai đoạn này, các tiêu chuẩn siêu dữ liệu của giao thức như Certified Collection Standard đã được một số thị trường NFT bên thứ ba lớn nhất cụ thể là OpenSea, MagicEden và Solanart áp dụng.
Trong suốt thời gian đó, nỗ lực của Metaplex nhằm giảm bớt các rào cản trong việc xây dựng cộng đồng NFT trên Solana đã mang lại thành quả dưới hình thức một hệ sinh thái sôi động với các công cụ hướng tới cộng đồng, tiếp tục phát huy sứ mệnh của Metaplex. Một trong những công cụ này là một nền tảng phi tập trung có tên Holaplex.
Holaplex NFT Marketplace Standard cho phép người sáng tạo khởi chạy thị trường có thương hiệu, đầy đủ tính năng mà không cần mã hóa. Điều này có thể thực hiện được bằng cách sử dụng kiến trúc Auction House mã nguồn mở của Metaplex, Holaplex được xây dựng trên đó.
Và cuối cùng, khi tầm ảnh hưởng của Metaplex Protocol trong hệ sinh thái NFT ngày càng lớn, nhờ đó các đối tác tích hợp của giao thức cũng tăng theo. Tích hợp quan trọng với công cụ Dynamic Pricing Mint của Strata Protocol đã được công bố trên blog của Metaplex vào tháng 6 năm 2022.
Với công cụ này, việc mint hoạt động giống như một phiên đấu giá kiểu Hà Lan theo thời gian thực – giá tăng và giảm dựa trên nhu cầu. Lý do đằng sau tính năng này là các động thái giá cả không thể đoán trước có thể làm cho các việc mint khó bị khai thác hơn và vô hiệu hóa các bot. Sự tích hợp này bổ sung vào các phương pháp tiếp cận mới mà Metaplex thực hiện để làm nản lòng các bot.
Đáng chú ý, các biện pháp chống bot này được đưa ra sau khi mạng Solana trải qua thời gian ngừng hoạt động bắt buộc được cho là do làm phiền quá nhiều đối với một mint được mong đợi cao bằng cách sử dụng chương trình Candy Machine – đây là một ví dụ về sức hút ấn tượng (và khó khăn trong giai đoạn đầu) mà Giao thức đã trải qua. Giao thức đã đưa ra một hình phạt bot vào tháng 4 năm 2022.
Cạnh tranh và rủi ro
Kể từ khi bắt đầu như một sáng kiến của Solana Labs tập trung vào NFT, Metaplex đã trở thành giao thức thực tế dẫn dắt hệ sinh thái NFT của Solana. Metaplex đã tự định vị mình gần với “public good” hơn là một doanh nghiệp tìm kiếm lợi nhuận. Nhờ việc Metaplex team khuyến khích các nhà xây dựng tận dụng và cải thiện các ứng dụng mã nguồn mở, giao thức hiện không gặp phải sự cạnh tranh trực tiếp nào trong Solana blockchain.
Không giống như các giao thức khác, Metaplex team đã chọn không nhúng phí hoa hồng vào bộ ứng dụng và smart contract hiện tại, do đó doanh thu không tích lũy trở lại giao thức ở giai đoạn triển khai này. Cho đến nay, Metaplex đã được tài trợ thông qua Metaplex Foundation, quỹ này đã huy động được 46 triệu USD thông qua vòng private “token round” vào tháng 1 năm 2022.
Mặc dù có sự hỗ trợ tài chính ở thời điểm hiện tại, việc thiếu nguồn doanh thu tích lũy đáng tin cậy khiến Metaplex gặp rủi ro cố hữu trong “public goods funding” – dòng tiền nằm ngoài tầm kiểm soát tức thì của giao thức. Tuy nhiên, quyết định áp đặt phí hoặc cơ chế token tùy thuộc vào chủ sở hữu của giao thức.
Do đó, lựa chọn kiếm tiền có thể được thực hiện tại một thời điểm trong tương lai khi việc áp dụng rộng rãi, lâu dài được bảo đảm.
Ngoài ra, có thể tìm thấy tuyên bố sau trong Metaplex docs: “Ngoài Solana, tương lai là multichain và Metaplex rất lưu tâm đến điều này khi đưa ra các quyết định về kiến trúc”.
Mặc dù hơi mơ hồ, nhưng điều này có thể gợi ý về các kế hoạch trong tương lai cho Metaplex để mở rộng sang các blockchain khác hoặc ít nhất là phát triển một số dạng framework có khả năng tương tác. Tương tác với các chain khác có thể làm tăng cạnh tranh cho Metaplex từ các giao thức NFT có nguồn gốc từ các chain đó.
Khi nào giao thức phát hành token?
Thông báo chính thức về một đợt airdrop token không xuất hiện trong bất kỳ tài liệu nào. Tuy nhiên, vấn đề về token có thể nằm trong “private token round” đi kèm với đợt huy động vốn 46 triệu USD (đã đề cập bên trên).
Ngoài ra, một quyết định tiềm năng để hình thành một DAO sẽ phù hợp với các giá trị của giao thức về phi tập trung. Nói một cách đơn giản, các cộng tác viên tích cực sớm và thành viên cộng đồng có thể được thưởng bằng một phần quyền sở hữu trong giao thức trong tương lai. Đó là lời hứa của Web3, sau tất cả!
Đánh giá Metaplex Protocol
Metaplex Protocol đã trở thành một cái tên quen thuộc trong hệ sinh thái Solana NFT. Mức độ ảnh hưởng của giao thức, đặc biệt là ở giai đoạn đầu, được minh họa rõ ràng bởi nhiều NFT “blue-chip” Solana chia sẻ những câu chuyện nguồn gốc tương tự thông qua Candy Machine.
Cho dù đó là việc ra mắt storefront ảo, cung cấp các loại mint phức tạp hay tạo điều kiện cho việc bán hàng thứ cấp không cần tin cậy, Metaplex cung cấp một loạt các giải pháp đa dạng cho ngành dọc crypto đang mở rộng nhanh chóng.
Hơn nữa, Metaplex Protocol tiếp tục đưa ra các giải pháp sáng tạo, các sản phẩm được dán nhãn “experimental”, đang trong các giai đoạn thử nghiệm khác nhau. Trong khi đó, các tiêu chuẩn siêu dữ liệu do Metaplex phát triển tiếp tục cải thiện trải nghiệm người dùng khi tương tác với NFT trên các ví và ứng dụng.
Hơn nữa, Metaplex Protocol hoàn toàn tuân thủ các đặc tính của Web3 về phi tập trung. Giao thức vẫn cam kết phát triển các chương trình mã nguồn mở, hoàn toàn on-chain và miễn phí hoa hồng với hy vọng biến Solana trở thành blockchain hiếu khách nhất cho các cộng đồng NFT.
Và dựa trên “token round” gần đây, có vẻ như có cơ hội để đẩy mạnh tính phi tập trung hơn nữa thông qua phân phối quyền sở hữu cho cộng đồng – thật khó để tưởng tượng một con đường tốt hơn cho cơ sở hạ tầng NFT phi tập trung của Solana.
Bài viết được Huyền Trang biên tập từ “Metaplex Protocol: Fueling Solana (NFT) Summer” của tác giả Alex Nardi; với mục đích cung cấp thông tin và phi lợi nhuận. Chúng tôi không khuyến nghị đầu tư và không chịu trách nhiệm cho các quyết định đầu tư liên quan đến nội dung bài dịch.
—————————————————
👉 Theo dõi FXCE Ventures
Group Chat | Research Hub | FXCE Spotlight | Tổng hợp airdrop | FXCE Pool Coin
