Nội dung chính
- Sự đồng thuận chung trong cộng đồng crypto là các monolithic blockchain, gói thực thi giao dịch, đồng thuận mạng, dàn xếp bằng chứng (proof settlement) và tính khả dụng của dữ liệu trên chuỗi chính (mainchain) đều không phải là cách tốt nhất để mở rộng quy mô chuỗi khối (blockchain).
- Các chain với tầm nhìn mô-đun như Ethereum và các chain tập trung vào một hoặc hai phần của blockchain stack như Celestia hoặc Fuel – được coi là có khả năng nhất để giải quyết vấn đề nan giải trong khả năng mở rộng.
- Có nhiều cách để một chuỗi nguyên khối (monolithic chain) như Solana vẫn có thể trở thành chuỗi thống trị trong tương lai.
Từ khi ngành công nghiệp crypto ra đời, đã có những tranh cãi về cách tiếp cận tốt nhất để xây dựng sổ cái kỹ thuật số (digital distributed ledger). Các block lớn so với block nhỏ, giao dịch dựa trên tài khoản với UTXO, hợp đồng thông minh được kích hoạt so với hợp đồng không thông minh được kích hoạt. Từ khi có các báo cáo chính thức về Bitcoin, đã không ngừng có những bất đồng và tranh luận trong 14 năm vừa qua.
Trong các cuộc tranh luận, vấn đề mới nhất là liệu các blockchain Layer 1 (L1) nên là nguyên khối (gói thực thi giao dịch, đồng thuận mạng, giải quyết bằng chứng và dữ liệu khả dụng trên chuỗi chính) hay mô-đun (thuê ngoài một số chức năng này cho Layer 2 hoặc các chain khác).
Đến nay, cách tiếp cận nguyên khối đã hạn chế tốc độ, phân quyền hoặc bảo mật, không giải quyết được vấn đề nan giải về khả năng mở rộng. Các blockchain mô-đun cho thấy nhiều hứa hẹn tốt hơn trong việc giải quyết những vấn đề này.
Nhiều người sẵn sàng tham gia vào các chuỗi phổ biến theo kiểu mô-đun. Nhưng có lẽ không nên nhanh chóng tin rằng các chuỗi mô-đun đã chiến thắng.
Chuỗi nguyên khối và chuỗi mô-đun
Các thành phần chính của blockchain có thể được chia thành bảo mật (đồng thuận và dàn xếp), thực thi và dữ liệu khả dụng. Chuỗi nguyên khối có bộ trình xác thực đảm bảo tất cả các chức năng này trong khi chuỗi mô-đun sẽ có các trình xác thực khác nhau đảm bảo mỗi chức năng riêng.
- Bảo mật:
o Đồng thuận: thống nhất về số block, thứ tự và nội dung.
o Dàn xếp: các bằng chứng được xác minh hoặc tranh chấp, bước cuối cùng trong việc hoàn thiện blockchain.
- Dữ liệu khả dụng: đảm bảo lịch sử của chuỗi có thể truy cập được để trình xác thực xác minh tính hợp lệ của các giao dịch gần đây nhất và không có dữ liệu nào bị loại bỏ.
- Thực thi: quy trình truy xuất các giao dịch từ mempool, tính toán và điều chỉnh trạng thái mạng.
Hầu hết các chuỗi kế thừa là “nguyên khối” vì tất cả các chức năng chứa trong một chuỗi khối. Khi các giao dịch đơn giản (không có hợp đồng thông minh) và các use case đơn giản (chuyển token từ bên này sang bên khác), thì có thể trở thành blockchain nguyên khối.
Việc duy trì một danh sách đang giao dịch không chiếm nhiều dung lượng hay yêu cầu nhiều tài nguyên tính toán. Duy trì dữ liệu khả dụng hay chạy một node đầy đủ (tải xuống tất cả các tiêu đề khối và tất cả các lịch sử giao dịch) thật dễ dàng ngay cả với một máy tính cơ bản. Bitcoin là một ví dụ cổ điển về chuỗi nguyên khối.
Khi có thêm nhiều giao dịch phức tạp hơn hoặc những giao dịch dựa vào tốc độ thì vấn đề sẽ phát sinh. Các loại giao dịch này là nhân tố quyết định của tài chính phi tập trung. Nhiều giao dịch hơn làm tăng trạng thái của mạng. Các giao dịch phức tạp hơn chiếm nhiều không gian khối hơn, làm không gian khối đắt hơn hoặc phải điều tiết lại mạng.
Tốc độ nhanh hơn đặt ra các yêu cầu về phần cứng cao hơn cho các nhà khai thác node. Nhưng nếu mô-đun hóa hay phân đoạn các chức năng chính này thì có thể tối ưu hóa riêng cho từng chức năng, do đó giải quyết được vấn đề nan giải của blockchain hoặc ít nhất tiếp cận được vấn đề. Đó là những lý luận của tính mô-đun.
Các blockchain nguyên khối đã giải quyết những vấn đề này bằng cách duy trì một nhóm gồm các node nhỏ hơn, mạnh và phần lớn là tập trung. Người ủng hộ chuỗi nguyên khối như Solana tranh luận rằng các blockchain đều hướng đến quyền được chia sẻ cuối cùng với tốc độ nhanh nhất có thể, cùng với khả năng kết hợp đồng bộ giữa các ứng dụng.
Họ tin rằng việc phân đoạn các chức năng này gây ra độ trễ giữa các ứng dụng. Chuỗi có tốc độ nhanh nhất và chi phí thấp nhất sẽ thu hút được nhiều người dùng nhất. Anatoly – founder của Solana đã tuyên bố mục tiêu cuối cùng là đồng bộ hóa thông tin giữa nhiều bên với tốc độ gần bằng tốc độ ánh sáng nhất có thể, dù là mô-đun hay nguyên khối.
Các chuỗi mô-đun được nhiều đề xuất trong các L1 chính, mỗi bên có cách tiếp cận khá khác nhau. Một số chain thậm chí đã ra đời để chỉ hỗ trợ một layer của stack.
Ethereum có kế hoạch chuyển sang mô-đun thông qua việc thực hiện thuê ngoài rollup (outsourcing) tập trung vào L2, duy trì đồng thuận và dữ liệu khả dụng trên chuỗi chính (main chain) và mở rộng quy mô hơn bằng cách phân tích dữ liệu. Một loạt các chuỗi phổ biến khác cũng có lộ trình tương tự. Solana có những kế hoạch khác.
Mở rộng chuỗi nguyên khối
Nếu lấy ví dụ điển hình, một blockchain có thể chỉ được chạy bởi một máy tính mạnh duy nhất. Đây là định nghĩa của một hệ thống tập trung. Một máy tính thì cuối cùng cũng bị giới hạn về tốc độ xử lý, vì vậy nên được mở rộng hơn.
Vậy 2 máy tính, 10 máy tính thì sao? Nhiều máy tính sẽ cải thiện khả năng phân quyền, nhưng nếu muốn xử lý chuỗi tổng hợp nhanh hơn thì mỗi máy tính riêng phải mạnh, do đó sẽ khiến giá thành các máy tính đắt hơn. Vì vậy, phân phối mở rộng hơn nữa sẽ làm cho mỗi máy tính riêng xử lý ít hơn. Người dùng phải có khả năng duy trì lịch sử của mạng khi khối lượng giao dịch tăng và tiếp tục như vậy.
Đây là cách mà chuỗi nguyên khối phát triển. Theo thời gian, chuỗi nguyên khối hy vọng có thể thêm từ từ nhiều node hơn và chi phí phần cứng để chạy một node đầy đủ sẽ được giảm xuống khi thêm nhiều máy tính hơn vào mạng.
Mặc dù các chuỗi nguyên khối có chi phí phần cứng cao hơn so với chuỗi mô-đun, nhưng hai chuỗi có ít sự khác biệt hơn so với vài năm trước. Giá của phần cứng tiếp tục giảm đáng kể trong vài năm qua. Ví dụ, chi phí chạy một node Solana đã giảm đáng kể kể từ khi giao thức thành lập. Do đó, ngày nay Solana đã có thể mở rộng quy mô lên hơn 2000 node.
Tuy nhiên, vì phí giao dịch (doanh thu cho trình xác thực) trên Solana quá thấp, nên quyết định chạy một node sẽ là phép tính hòa vốn dựa trên giá trị của phần thưởng lạm phát được trả.
Phương pháp Solana tiếp cận thiết kế nguyên khối
Solana đang cố gắng mở rộng quy mô từ khi công nghệ được cải thiện. Giao thức đã thảo luận mở rộng quy mô với tốc độ theo định luật Moore. Định luật Moore dự đoán rằng số lượng transistor trên mỗi thiết bị sẽ tăng gấp đôi sau mỗi hai năm. Transistor được tổ chức dự đoán lần đầu tiên và được công nhận vào năm 1970 và theo Intel, số lượng này vẫn trên đà giữ vững ít nhất đến năm 2030.
Nguồn: Intel
Solana đạt được tốc độ cao với chi phí thấp trong quá trình phân quyền chậm. Ngày nay, Solana có hơn 2000 trình xác thực, tăng từ 800 cách đây một năm lên con số này. Tiến trình hiện nay của Solana gặp vấn đề lớn nhất là thời gian ngừng hoạt động của mạng. Vấn đề này chủ yếu là do thư rác (spam) và lỗi phần mềm (software bug). Thời gian ngừng hoạt động của mạng lưới được cải thiện bằng cách:
- Nâng cấp máy và đa dạng hóa phần mềm khách hàng: Mainnet Beta v1.10 được tung ra vào quý 2 để ổn định mạng lưới Solana. Đến nay, version này cực kỳ hiệu quả. Từ khi phát hành, không có chuỗi ngừng hoạt động và hoạt động được duy trì tốt. Ngoài ra, Solana gần đây đã công bố một phần mềm cho khách hàng mới để tăng độ tin cậy.
- Giới thiệu thị trường miễn phí (fee market): Trong lịch sử, Solana có phí thị trường rất thấp và không tính phí khi ưu tiên thực hiện các giao dịch. Do đó, người tham gia muốn thực thi giao dịch của mình trước khi bên khác khuyến khích gửi nhiều lần.
- Cơ chế thị trường mới được đề xuất sẽ làm cho nhiều giao dịch trong cùng một địa chỉ đắt hơn. Liệu điều này có làm tăng phí cho toàn bộ mạng (tương tự như Ethereum) hay không? Nhưng vì cách thức khối hoạt động trên Solana, phí cho các ứng dụng riêng lẻ sẽ chỉ tăng trong thời gian tắc nghẽn chứ không phải toàn bộ mạng.
Các vấn đề về phí và thời gian ngừng hoạt động của mạng có thể đang được giải quyết, nhưng tính khả dụng của dữ liệu vẫn còn là một vấn đề mở.
Trạng thái mạng phần nào là một vấn đề với những người theo chủ nghĩa cứng rắn, khăng khăng muốn tải xuống toàn bộ lịch sử giao dịch của blockchain. Các node Solana sẽ giữ khoảng 30 TB giao dịch mới mỗi năm. Thay vì như vậy, Solana tập trung giữ trạng thái có sẵn mỗi kỷ nguyên. Vì tập trung vào kỷ nguyên mới nhất (giả sử các kỷ nguyên trước là trung thực), chỉ có 20 GB dữ liệu được lưu trữ.
Để có cái nhìn tổng quan về thiết kế và sự phát triển của Solana, bạn có thể đọc thêm báo cáo tại đây.
Chuỗi nguyên khối giành chiến thắng như thế nào?
Blockchains vẫn là một không gian thiết kế rộng mở. Không có gì đảm bảo lộ trình của các nhà nghiên cứu sẽ đạt được mục tiêu cuối cùng. Dù vậy, các chuỗi nguyên khối như Solana, BNB Chain hay Aptos và Sui mới ra mắt vẫn có khả năng vượt qua và cạnh tranh với các chuỗi mô-đun. Nếu bạn đang đầu tư vào một trong các chuỗi trên, bạn mong đợi các tình huống dưới đây.
Những tiến bộ của trình tính toán
Các chuỗi nguyên khối tiếp tục tăng theo hoặc vượt qua tốc độ của định luật Moore. Khi các máy tính mạnh hơn có giá rẻ hơn, Solana sẽ phân cấp đầy đủ hơn và việc chạy một node mới đầy đủ sẽ khả thi hơn với người dùng bình thường.
Tiến trình tổng hợp bị đình trệ hoặc dừng lại
Rollup vẫn là hệ sinh thái riêng. Cầu nối tiếp tục bị hack. Tính thanh khoản của Optimism, Arbitrum, StarkNet và nhiều bên khác bị phá vỡ. Khả năng kết hợp vẫn là một vấn đề chưa được giải quyết. Khả năng kết hợp trên chuỗi nguyên khối vượt trội hơn hẳn so với khả năng kết hợp trên chuỗi chéo/rollup chéo.
Giai đoạn cuối cùng trong lộ trình rollup-centric (rollup-centric roadmap) của các chuỗi như trung tâm Ethereum xoay quanh việc mở rộng quy mô ZK-rollups. Các sáng kiến khác quan trọng của lộ trình như Data Availability Samping (thành phần cốt lõi cần cho sharding) vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu ban đầu với nhiều thách thức trước khi nó được sử dụng.
Điều gì sẽ xảy ra nếu không có những bản cập nhật này? Hầu hết người dùng dường như không muốn thời gian rút tiền của các bản giới thiệu Optimistic hay loạt các token ủy quyền để thanh toán là 7 ngày.
Một vài cấp độ tập trung được chấp nhận
Trình rollup vẫn được tập trung hóa. Các L2 có kế hoạch phi tập trung hóa các trình sắp xếp trong tương lai. Tuy nhiên ngày nay người dùng chấp nhận sự đánh đổi này. Post-Merge sẽ tăng mức độ tin cậy cho trình chuyển tiếp để ghép các khối lại với nhau nhằm tăng MEV. Vậy mức độ tập trung của vài nghìn node trên Solana có gì khác biệt?
Sở thích của người dùng
Mỗi ngày, gần nửa triệu người sử dụng các blockchain phổ biến nhất. Ngày nay, trải nghiệm người dùng trên hầu hết các blockchain này là một thách thức, ngay cả những người dùng có kinh nghiệm. Các chuỗi có quy mô ở layer cơ sở phần lớn không được sử dụng. Các chuỗi không phải quy mô đó (ví dụ Ethereum) có quy trình phức tạp để người dùng thông thường giao dịch rẻ hơn trên L2.
Quá trình mang tiền vào không gian tiền điện tử L2 đang được cải thiện (tức là trực tiếp đường dẫn đến zkSync thông qua Argent, tiến trình bật và tắt các đường dẫn trực tiếp từ CEX,…) và có thể sẽ liền mạch vào một thời điểm nào đó trong tương lai.
Chuỗi nguyên khối tìm thấy ứng dụng phù hợp với thị trường sản phẩm lớn
Cơ sở người dùng hoạt động trên L1 ngày nay còn ít. Hàng triệu hoặc hàng trăm triệu ứng dụng thực sự đột phá (truly killer app) đầu tiên có thể được xây dựng trên Ethereum, nhưng các ứng dụng này cũng có thể được xây dựng trên Solana.
Nếu một trong những hệ sinh thái này nhận thấy rằng các ứng dụng này giúp thúc đẩy tăng trưởng liên tục, thì phần phụ trợ sẽ ít quan trọng hơn. Ethereum có thể tìm thấy một ứng dụng như vậy nhiều nhất vì số lượng các nhà phát triển đang xây dựng trên Ethereum. Nhưng còn không gian thiết kế mới lạ với mục tiêu nhắm vào nhân khẩu học (demographic) hơn là nhắm vào người dùng desktop thì sao? Solana mobile giúp thực hiện điều này.
Sự hoàn thiện cuối cùng là vấn đề quan trọng
Sự hoàn thiện trên L1 thực sự cần có thời gian, thời gian rollup thường là vài phút đến vài giờ. Sự hoàn thiện của single slot và phân đoạn dữ liệu sẽ cải thiện thời gian xử lý thành giây, nhưng còn khá lâu nữa nếu đạt được những cải tiến nói trên.
NFT quan trọng hơn chúng ta nghĩ
Có những vấn đề thường gặp khi chuyển NFT giữa L1 và rollup. Để chuyển qua lại cần có nhiều cầu nối và/hoặc cách giải quyết là mint và burn. Solana rất phổ biến về NFT. Nếu trong tương lai NFT có nhiều use case hơn PFP thì Ethereum và các chuỗi mô-đun khác sẽ có những vấn đề phía trước.
Khả năng xác minh ít quan trọng hơn niềm tin vào maxis
Phần lớn vấn đề tranh luận giữa chuỗi nguyên khối và chuỗi mô-đun đưa đến câu hỏi liệu rằng light client (thin client) có thể xác minh trạng thái của mạng tại bất kỳ thời điểm nào hay không.
Nếu đây không phải là thuộc tính mong muốn thì một mạng lưới với các node nhỏ hơn đang thực hiện chạy mạng, dù là 1.000 hay 10.000 vẫn có thể được chấp nhận. Như Vitalik đã chỉ ra, tốt nhất là giới thiệu tính khả dụng của dữ liệu để người dùng kiểm tra tính khả dụng của khối, cũng như bằng chứng gian lận (fraud proof) về tính hợp lệ của khối.
Tất cả về MEV
Nếu các chuỗi ngày nay có chia doanh thu trở lại cho chủ sở hữu token, doanh thu này đến từ: người dùng trả phí cho không gian khối, lạm phát token hoặc lợi nhuận thợ đào có thể kiếm được (MEV). Về lâu dài, có thể cho rằng một chuỗi không thể trợ cấp cho các chủ token thông qua lạm phát mãi mãi.
Nếu cũng giả định phí giao dịch và phí sử dụng giảm về 0 tương tự như tài chính truyền thống thì tất cả giá trị về cơ bản đều giảm xuống MEV. Chỉ tính riêng năm 2021, MEV trên Ethereum đã trị giá 500 triệu và có thể là lớn bậc nhất sau sự kiện The Merge. MEV là quan trọng nhất với các chuỗi phần lớn hoạt động tài chính phi tập trung. DeFi có thể sẽ tập hợp trên chuỗi rẻ nhất, và tiếp tục là chuỗi nguyên khối như Solana.
Tổng kết
Phương pháp tiếp cận mô-đun ở blockchain đang thịnh hành, nhưng quy mô mô-đun không phải là những gì mà các chuỗi hàng đầu trong tương lai hướng đến sử dụng. John Adler, nhà đồng sáng lập Celestia, đã thừa nhận rằng không có nhược điểm rõ ràng nào với các chuỗi nguyên khối, mà chỉ có những thách thức kỹ thuật cần được giải quyết.
Như đã trình bày, có nhiều cách để một chuỗi nguyên khối có thể trở thành nền tảng hợp đồng thông minh thống trị trong tương lai. “Trò chơi” này chắc chắn vẫn chưa kết thúc.
Bài viết được Huyền Trang biên tập từ “How Solana Wins the Endgame vs. Modular Chains” của tác giả Tom Dunleavy; với mục đích cung cấp thông tin và phi lợi nhuận. Chúng tôi không khuyến nghị đầu tư và không chịu trách nhiệm cho các quyết định đầu tư liên quan đến nội dung bài dịch.
